Tilfinningatár og grátur kynjanna
Tilfinningatár
Til forna trúðu menn því að tárin kæmu úr heilanum. Að heilinn yrði fyrir þrýstingi frá hjartanu og tárin væru til að ná jafnvægi. En svo voru tárakirtlarnir uppgötvaðir og annað kom á daginn.
Ekki eru öll tár eins því til eru þrjár tegundir tára: stöðug tár, viðbragðs- eða ertingartár og tilfinningatár. Stöðugu tárin eru hinn stöðugi raki augnanna, bleytan sem sér til þess að við sjáum og getum hreyft augun, þau renna yfir augun í hvert skipti sem við blikkum. Viðbragðstárin koma vegna ertingar þegar við fáum sandkorn í augun eða skerum lauk. Þessi tár vernda augun og hreinsa þau. Sálrænu tilfinningatárin eru af geðrænum toga og tjá tilfinningaástand. Þessar þrjár gerðir tára eru ólíkar að efnasamsetningu þegar kemur að hormónum og próteinum.
Tilfinningatár eru stærri og með 20% meira prótein en viðbragðstár skv.
rannsókn Williams Frey frá um 1977.
William Frey fann það líka út að í tárum er hátt hlutfall mangans og líka
ACTH hormónsins (adrenocorticotropic hormone). En hátt hlutfall mangans í heila
fylgir víst þunglyndi auk þess sem ACTH hormónið er tengt stressi. Það að augun
losi þessi efni út með tárum átti því að vera heilnæmt og sanna lækningamátt
tára skv. niðurstöðum hans. Bent hefur verið á að í raun séu tár ekki gagnleg
leið til að losa út efni þar sem megnið af þeim fer aftur inn í augun og þar
með inn í líkamann. Þessar niðurstöður hafa því ekki staðist tímans tönn.
Margir segja að þeim líði betur eftir að hafa grátið. Einu sinni heyrði ég
konu segja að það væri ,,gott að gráta smá skvettu,“ og halda svo áfram. Grátur
getur verið tengdur uppgjöf en í sumum tilfellum hefði sá sami getað gert
eitthvað í málunum í staðinn fyrir að gefast upp og gráta. Þannig sýna
rannsóknir ekki endilega að þau okkar sem gráta meira en aðrir séu
hamingjusamari, það er líklegra að við séum að glíma við þunglyndi eða depurð.
Margar ólíkar kenningar hafa komið fram um tilgang gráts, sagt hefur verið að
hann sé til þess að koma á jafnvægi og losa um spennu úr líkamanum, að sá sem
gráti sé að kalla á athygli, að grátur hamli þunglyndi eða sé til þess að halda
nefkokinu röku en svo hafa komið fram rannsóknir sem allar hrekja þessar
kenningar.
Margir kannast eflaust við það að hafa einhvern tímann grátið yfir
bíómyndinni Titanic. Vitað er um einstaklinga sem fóru oft að sjá
myndina til að gráta. Þeir nutu þess að fá útrás og gráta í myrkum bíósalnum. Í
einni rannsókn var fólk sem grét yfir sömu bíómyndinni spurt út í ástæður þess
að þau grétu. Þá kom á daginn að þau grétu af ólíkum ástæðum. Við getum því verið
saman grátandi í hóp, horfandi á það sama en ástæðurnar fyrir tárunum geta
verið eins ólíkar og við erum mörg.
Það er ekki til algild regla sem segir hvenær, hvar og hvers vegna fólk
grætur. Bryndís Jónsdóttir byggði BA verkefni sitt í sálfræði á rannsókn á
gráti íslenskra háskólastúdenta árið 1997 og hún segir að samskipti eða tengsl
virðist algengasta ástæðan fyrir því að við grátum og „Flestir gráta aðeins í
stutta stund, einir heima hjá sér að kvöldlagi.“ Ein af niðurstöðum hennar
sýndi að konur grétu meira en karlar og þær töldu grát þjóna jákvæðara
hlutverki. Fjórar algengustu tilfinningarnar sem bæði kynin höfðu upplifað
þegar þau grétu síðast voru dapurleiki, vanmáttur, reiði og kvíði.
https://www.youtube.com/watch?v=Xezht3RGuSQ
Grátur kynjanna
Ólíkur grátur kvenna og karla hefur mikið verið rannsakaður. Kynin og
tilfinningar þeirra eru tengdar svo mörgum klisjum og mýtum að mér finnst ég
vera að hætta mér út á hálan ís. Ég er enginn sérfræðingur í gráti kynjanna, ég
er bara forvitin.
Margar rannsóknir sýna að konur gráta meira, af meiri krafti og oftar en
karlar. Það er þó ekki ljóst hvers vegna konur gráta meira, hvort það sé
líffræðilegt eða frekar félagslega samþykkt. Getgátur eru uppi um að styrkur
hormónsins prólaktíns í blóði hafi þar eitthvað að segja.
Ungabörn gráta jafn mikið hvort heldur um stelpur eða stráka er að ræða en
hins vegar virðist verða breyting þar á um 13 ára aldur þegar strákar byrja að
gráta minna en stelpur. Það er hugsanlegt að hormón hafi þar áhrif en þá eykst
prólaktín í líkama stelpna og testósterón í líkama drengja.
Prólaktín og jafnvel önnur hormón gætu því verið svarið við því hvers vegna
konur gráta meira en karlar þó að bæði kynin upplifi sterkar tilfinningar í
sömu aðstæðum.
Brené Brown er bandarískur félagsfræðingur sem hefur lengi rannsakað
berskjöldun (e. vulnerability). Eftir rannsóknir og viðtöl í fjölmörg ár komst
hún að þeirri niðurstöðu að berskjöldun er eitt af lykilatriðum hamingjunnar.
Það að geta gengist við skömm sinni, og sýnt hana, sé á einhvern hátt heilandi.
Brené segir að til þess að tilfinningin geti kallast berskjöldun þurfi hún að
vera óþægileg. Í berskjöldun afhjúpar maður sjálfan sig og sýnir hliðar sem
maður skammast sín mikið fyrir og sá sem hlustar getur notað það gegn manni
síðar. Til að byrja með rannsakaði hún bara konur en það breyttist þegar
karlmaður spurði hana út í það og benti á að dætur sínar og eiginkona myndu
frekar vilja sjá hann deyja en falla niður af hvíta hestinum. Þessi ummæli urðu
til þess að hún fór að skoða berskjöldun og skömm út frá körlum. Í viðtölum
viðurkenndu margar konur að þær fylltust viðbjóði þegar þær sáu eiginmenn sína
gráta. Karlar eru hvattir til að gráta en svo þegar á hólminn er komið og þeir
láta vaða þá eru viðbrögðin oft óþægindi og jafnvel reiði.
Í desember árið 2019 birtist grein í tímaritinu Frontiers in Psychology þar
sem Heather J. MacArthur sagði frá niðurstöðum rannsóknar sinnar á gráti karla
og kvenna. Þar kom í ljós að staður og stund skipta máli þegar grátur kynjanna
fær jákvæð eða neikvæð viðbrögð. Þegar karlar eru í umhverfi þar sem þeir hafa
þegar sannað karlmennsku sína eins og í íþróttum, kraftlyftingum, fótbolta og
fleira eru þeir bæði líklegri til að sýna meiri breidd tilfinninga og gráta.
Það er hálfpartinn reiknað með því að karlar gráti þegar þeir tapa fótboltaleik
og það er félagslega samþykkt. Myndi þessi sami karl til dæmis gráta í störfum
sínum sem hjúkrunarfræðingur, sem er talið „hefðbundið umhverfi kvenna“, þá
fengi hann allt önnur viðbrögð. Í rannsókn MacArthurs voru borin saman viðbrögð
ólíkra einstaklinga við gráti karls og konu í starfi sem slökkviliðsmaður og
við gráti karls og konu í starfi sem hjúkrunarfræðingur. Viðbrögðin voru
jákvæðari gagnvart grátandi karli sem var slökkviliðsmaður, tárin hans þóttu
viðeigandi og ásættanleg í ríkari mæli en tár hjúkrunarfræðinga af báðum kynjum
og tár konu í slökkviliðinu. Þessar niðurstöður eru víst í samræmi við fyrri
rannsóknir sem sýna að karlmennska virðist í meira mæli en kvenleiki byggja á
ákveðnu stigveldi, þar sem hinir ráðandi fá meira frelsi og aðgang að valdi en
hinir lægra settu. Viðbrögðin við gráti karla virðist því byggja á því hve
karlmannlegir eða kvenlegir þeir eru taldir vera.
Að lokum
Hér hef ég talað um þá hefð að rannsaka kynin tvö og velt því upp hvað
aðgreinir þau og hvað ekki. Um leið er ég að taka þátt í og renna stoðum undir
heimsmynd þar sem kynin eru bara tvö, en svo er ekki. Nú þarf að breyta öllum
rannsóknum og skoða fleiri litbrigði kynsins. Gráta kynsegin einstaklingar og
transfólk meira eða minna en aðrir? Erum við núna að búa til félagslegt kerfi
sem segir hvar og hvenær transfólk má gráta og sýna tilfinningar yfir höfuð?
Minnihlutahópar búa við öráreiti sem fylgir jaðarsetningu þeirra og því
fylgir djúp sorg og sorgin brýst út í reiði, pirring og gráti. Lífið er nógu
erfitt og margt til að gráta yfir. Mennskunni fylgja vonbrigði, slys, sorgir,
sjúkdómar og dauðinn sjálfur. Grátur, reiði og sorg jaðarsettra er afleiðing af
ranglátu samfélagi og bætist ofan á lífsflækjuna. Við berum ábyrgð á að hugga
jaðarsetta með réttlátara samfélagi.
---------------------------------------------
Heimildir:
Bryndís Jónsdóttir. 1997. Maðurinn, dýrið sem grætur. Óbirt BA
ritgerð í sálfræði frá Háskóla Íslands. Umfjöllun með leyfi höfundar.
Lutz, Tom. 1999 (kilja 2001). Crying, The Natural & Cultural History
of Tears. W.W. Norton & Company, New York, London.
MacArthur, Heather J. 2019. „Beliefs about Emotion are Tied to Beliefs
about Gender: The Case of Men‘s Crying in Competitive Sports.“ Frontiers in
Psychology. Vol.10, 2019. https://www.frontiersin.org/article/10.3389/fpsyg.2019.02765
Engin ummæli:
Skrifa ummæli